زغال فعال چیست و چه کاربردی دارد؟

 زغال فعال پودری سیاه، بی بو و بی طعم است که از زمان‌های قدیم برای درمان بیماری‌های گوناگون کاربرد داشته است...

زغال فعال اغلب برای درمان یک سری از مسمومیت‌ها مصرف می‌شود. اما در عین حال ممکن است به اختلالات دیگر همچون اسهال و کلسترول بالا نیز یاری برساند. شمار زیادی از مردم از این ترکیب به عنوان یک درمان خانگی موثر برای مشکلات سلامتی مختلف استفاده می‌کنند، اما شواهد علمی اندکی وجود دارد که بسیاری از این فواید را پشتیبانی کند.

زغال فعال پودری سیاه، بی بو و بی طعم است که از زمان‌های قدیم برای درمان بیماری‌های گوناگون کاربرد داشته است. با این حال امروزه بیشتر در محیط‌های پزشکی برای درمان اوردوز دارو و یا به عنوان یک داروی ضد سم اضطراری استفاده می‌شود.

تصور می‌شود که زغال فعال، کربن فعال یا بایوکربن چندین مزیت دیگر از جمله کاهش گاز و نفخ، کاهش سطح کلسترول و بهبود عملکرد کلیه را هم به همراه داشته باشد. برخی ادعا می‌کنند که این ترکیب به سفید شدن دندان ها، فیلتر کردن آب و حتی درمان خماری نیز یاری می‌رساند. امروزه فرآورده‌های دارویی بایوکربن به شکل قرص و کپسول از طریق داروخانه‌های سراسر کشور قابل خریداری هستند.

لازم به ذکر است تمامی نکاتی که در خصوص زغال فعال مورد بررسی قرار می‌گیرند، از طریق کتابخانه ملی پزشکی آمریکا قابل دسترسی هستند.

پیش از مصرف هر گونه محصول داروئی با پایه شیمیایی یا گیاهی با پزشک متخصص حتما مشورت کنید.

زغال فعال چیست؟

زغال فعال زغالی است که در دمای بسیار بالا با اکسیژن تیمار شده تا متخلخل‌تر شود. این روش ساختار داخلی آن را تغییر، اندازه منافذ را کاهش و سطح آن را افزایش می‌دهد.

پودر سیاه ریز به دست آمده یا به همان صورت فروخته و یا به عنوان مکمل کپسوله می‌شود. زغال فعال همچنین به محصولات غذایی و غیرخوراکی مختلف از بستنی گرفته تا خمیر دندان نیز اضافه می‌شود. گفتنی است که این ترکیب را نباید با ذرات زغالی در گریل یا دستگاه کباب پز اشتباه گرفت. در حالی که هر دو ممکن است از مواد پایه یکسانی ساخته شده باشند، اما بریکت‌های زغال چوب در دمای بالا فعال نشده اند. علاوه بر این، آن‌ها حاوی یک سری مواد اضافی هستند که برای انسان سمی محسوب می‌شوند.

مکانیسم عملکرد زغال فعال

فعال سازی زغال با استفاده از گاز در دمای بالا باعث ایجاد حفره‌های میکروسکوپی و افزایش سطح آن می‌شود. زغال فعال توسط روده جذب نمی‌شود؛ بنابراین پس از مصرف خوراکی بدون تغییر به این اندام می‌رسد.

بافت متخلخل زغال دارای بار الکتریکی منفی است که باعث می‌شود مولکول‌های دارای بار مثبت مانند سموم و گاز‌ها را جذب کند. هنگامی که مایعات یا گاز‌ها از زغال فعال عبور می‌کنند، از طریق فرآیندی به نام جذب به آن متصل می‌شوند. در ادامه سموم و مواد شیمیایی در روده به دام می‌افتند و به جای جذب در بدن، از طریق مدفوع دفع می‌شوند.

زغال فعال همچنین در جذب گاز‌ها بسیار موثر است و از همین مسیر می‌تواند تا اندازه زیادی به کاهش نفخ کمک کند.

فواید و کاربرد‌های زغال فعال

همانطور که اشاره شد زغال فعال مزایای مختلفی برای سلامتی دارد. با این حال، برخی از این فواید به تحقیقاتی وابسته هستند که ده‌ها سال قدمت دارند. از این رو به مطالعات علمی جدیدتری در این زمینه نیاز است.

- استفاده اورژانسی در مسمومیت‌ها

زغال فعال به عنوان یک درمان اضطراری در مسمومیت‌ها از اوایل دهه 1800 میلادی کاربرد داشته است، بدین دلیل که می‌تواند به طیف گسترده‌ای از دارو‌ها متصل شود و تاثیر آن‌ها را کاهش دهد.

این ماده همچنین ممکن است برای درمان اوردوز با برخی از دارو‌های تجویزی یا بدون نسخه مانند آسپرین، استامینوفن و آرام بخش‌ها نیز استفاده شود. مطالعات نشان می‌دهند که مصرف 50 تا 100 گرم زغال فعال در عرض 5 دقیقه پس از مصرف دارو، می‌تواند توانایی بدن برای جذب دارو را تا 74 درصد کاهش دهد.

در واقع زغال فعال زمانی بیشترین اثرگذاری را دارد که طی یک ساعت اول پس از مصرف بیش از حد دارو یا مسمومیت استفاده شود. مطالعات قدیمی‌تر حاکی از آن هستند که مصرف این ترکیب بعد از ساعت اولیه چندان کمک کننده نخواهد بود.

با این وجود، طبق تحقیقات جدیدتر مصرف زغال فعال حتی پس از یک ساعت اول نیز کاملا موثر است. این موضوع ممکن است به این دلیل باشد که زغال فعال نه تنها جذب دارو را متوقف می‌کند، بلکه به بدن هم کمک می‌کند تا دارو‌هایی که قبلا جذب شده اند را سریعتر دفع کند.

- تقویت عملکرد کلیوی

زغال فعال ممکن است با کاهش تعداد مواد زائدی که کلیه‌های ما فیلتر می‌کنند، عملکرد آن‌ها را بهبود ببخشد. این عملکرد به ویژه برای افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کلیوی مفید است. کلیه‌های سالم به طور معمول برای فیلتراسیون خون بسیار مجهز هستند، اما چنین وضعیتی توانایی کلیه‌های ما را برای حذف اوره و سایر سموم کاهش می‌دهد.

زغال فعال می‌تواند به اوره و سایر سموم متصل شود و به بدن کمک کند تا آن‌ها را حذف کند. اوره و سایر مواد زائد از طریق فرآیندی به نام انتشار از جریان خون وارد روده می‌شوند. در روده نیز به زغال فعال متصل شده و توسط مدفوع دفع خواهند شد.

مطالعات انسانی قدیمی نشان می‌دهند که زغال فعال ممکن است به کاهش سطح اوره و سایر مواد زائد در خون کمک کند و همچنین عملکرد کلیه را در افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی بهبود دهد.

- کاهش سطح کلسترول

زغال فعال می‌تواند به کاهش سطح کلسترول کمک کند. تحقیقات قدیمی‌تر نشان می‌دهند که زغال فعال قادر است به کلسترول و اسید‌های صفراوی حاوی کلسترول در روده متصل شود و از جذب آن‌ها جلوگیری کند.

طی یک پژوهش معتبر، مصرف 24 گرم زغال فعال در روز به مدت 4 هفته کلسترول کل و LDL را 25 درصد کاهش داد. این در حالی بود که سطح کلسترول خوب یا HDL نیز حدودا 8 درصد افزایش یافت.

در مطالعه‌ای دیگر مشخص شد که مصرف 4 تا 32 گرم زغال فعال به صورت روزانه به کاهش 29 تا 41 درصدی کلسترول تام و LDL در افراد با سطح کلسترول بالا کمک می‌کند.

از جمله دیگر مزایای این ترکیب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- کاهش نفخ

- کمک درمان اسهال

- بهبود آکنه و نیش حشرات