تغییر کاربری ۴میلیون هکتار زمین کشاورزی/ مهمترین راهکار مقابله با تغییر کاربری چیست؟

** تغییر کاربری 3میلیون هکتار زمین‌های کشاورزی

بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد بخشی گسترده از زمین‌های کشاورزی در دهه‌های اخیر دچار تغییر کاربری شده‌اند. درباره آمار تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی، محمد علی شجاعی رئیس سازمان امور اراضی کشور با اشاره به تغییر کاربری 4 میلیون هکتار اراضی در کشور می‌گوید: سطح اراضی زراعی و باغی فعلی 18.7میلیون هکتار است که از این میزان یک‌میلیون هکتار از آنها سند گرفته‌اند؛ برآورد می‌شود که از کل این اراضی به‌میزان 20 تا 30 درصد اراضی کشاورزی در چند دهه گذشته تغییر کاربری داشته‌اند.

رئیس سازمان امور اراضی با ابراز اینکه "در زمان حاضر به‌دلیل بالا رفتن ارزش زمین‌های کشاورزی ناشی از مسائل اقتصادی کشور حتی باندهای تغییر کاربری اراضی کشاورزی ایجاد شده است"، تصریح می‌کند: بیشترین مشکل زمین‌خواری، تصرف و تغییر کاربری اراضی در استان‌های خوش‌آب‌وهوای شمال کشور و بعد از آن در استان‌های بزرگ نظیر اصفهان، خراسان رضوی، خوزستان، تهران و البرز است.

** دلایل تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی

تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی دارای علل و عوامل متعددی است؛ دراین‌باره حجت ورمزیاری عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه "ما در موضوع مدیریت زمین خوب عمل نکردیم" می‌گوید: یکی از دلایلی که موجب این حجم از تغییر کاربری‌ها و زمین‌خواری‌ها شده، ارزش سرمایه‌گذاری ملک و زمین است که باید مالیات سنگین برای این موضوع در نظر گرفته شود تا از سوداگری خارج شود.

از دلایل دیگر شیوع تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی، رویکرد دولت نسبت به درآمدزا بودن تغییر این گونه اراضی است؛ کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تصریح می‌کند: یکی از مشکلات این است که دستگاه به عوارض تغییر کاربری به‌عنوان منبع درآمدی نگاه می‌کند و این در قانون هم ذکر شده است در حالی که برای کشاورزانی که زمین خود را برای امنیت غذایی حفظ می‌کنند باید مشوق برای حفظ زمین بدهیم ولی اینجا به‌عکس است چون افراد تغییر کاربری می‌دهند و 80 درصد ارزش زمین با کاربری جدید را به دولت پرداخت می‌کنند یعنی منبع درآمدی برای دستگاه اجرایی ما می‌شود و این موضوع ضد حفظ کاربری اراضی است.

عدم حساسیت وزارت جهاد کشاورزی نسبت به تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی را نیز می‌توان از دیگر دلایل تغییر کاربری بی‌رویه زمین‌های کشاورزی دانست؛ دراین‌باره حسین اکبری معاون سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه 89درصد اراضی کشور در اختیار وزارت جهاد کشاورزی یا سازمان جنگل‌ها و مراتع است بیان می‌کند: مسئولیت تغییر کاربری اراضی با وزارت جهاد کشاورزی است حتی در 11 درصد اراضی کشور که تحت مدیریت سازمان محیط زیست است زمانی که پرونده حقوقی می‌شود سازمان جنگل‌ها برای دفاع در دادگاه حاضر می‌شود. در استان‌ها تقریباً وزارت جهاد کشاورزی نسبت به مسائل کلان آن‌طور که باید حساسیت نداشته است.

** کاداستر راه مقابله با تغییر کاربری

یکی از راه‌های مقابله با تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی، کاداستر یا حدنگاری زمین‌های کشاورزی است که میزان محدودی این کار عملی شده است؛ دراین‌باره شجاعی رئیس سازمان امور اراضی با بیان اینکه طی 42 سال فقط 4 درصد از اراضی کشاورزی دارای سند هستند ـ زمین بی‌سند یعنی زمین بی‌هویت و قابل تصرف، قابل فروش، قابل خرد کردن و قابل تغییر کاربری ـ و 96 درصد اراضی کشاورزی از هجده‌وهفت‌دهم میلیون هکتار، فاقد سند هستند؛ می‌گوید: 18وهفت‌دهم میلیون هکتار اراضی کشاورزی در کشور داریم که از این میزان نزدیک به شش‌ودودهم قرارداد کاداستر منعقد شده است و چهارو‌هفت‌دهم کاداستر انجام شده است و بعد از تأیید نقشه‌های کاداستر باید توسط سازمان نقشه‌برداری کشور تأیید شوند که دوو‌شش‌دهم تاکنون تأیید شده است و نزدیک به 1میلیون هکتار از این اراضی آماده صدور سند هستند.

** استفاده از فناوری‌های روز برای جلوگیری از تغییر کاربری

یکی دیگر از راهکارهایی که می‌تواند نقش مؤثری در جلوگیری از تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی داشته باشد، نظارت بر زمین‌های کشاورزی برای پیشگیری و مقابله با زمین‌خواری و تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی با استفاده از فناوری‌های نوین است؛ رئیس سازمان امور اراضی با اشاره به جوابگو نبودن نظارت‌های سنتی تصریح می‌کند: در زمان حاضر شناسایی تخلفات موجود در تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی به‌روش سنتی و توسط گشت خودرویی انجام می‌شود؛ تعداد کل خودروهای گشت در سراسر کشور 358 دستگاه و تقریباً 750 نفر می‌باشد که عملاً این تعداد نمی‌توانند بر کل اراضی کشاورزی کشور نظارت داشته باشند؛ لذا باید با استفاده از تکنولوژی‌های نوین (پهپاد و پرواز و...) و تصاویر ماهواره‌ای اراضی کشاورزی را رصد و با تخلفات برخورد نماییم.

** اصلاح قوانین مرتبط با تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی

به‌اذعان کارشناسان، اصلاح قوانین مرتبط یکی دیگر از راهکارهای مقابله و پیشگیری با تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی است؛ دراین‌باره حجت ورمزیاری با اشاره به ضرورت اصلاح قوانین مرتبط با تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی اظهار می‌دارد: در کشور اجازه می‌دهیم اراضی کشاورزی درجه یک و دو و اراضی آبی مسطح به‌راحتی در شمال کشور و نقاط دیگر کشور تغییر کاربری دهند و در قانون نیامده است که اراضی درجه یک و دو از شمول تغییر کاربری خارج‌اند و کاملاً سلیقه‌ای در اختیار کمیسیون قرار داده شده است و نتایج نشان می‌دهد در بسیاری از مواقع، کمیسیون سلیقه‌ای تصمیم گرفته است.

** نکته نهایی

نکته نهایی این‌که به‌نظر می‌رسد جامع‌ترین و مهمترین راهکار مقابله با تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی، تصویب قانون آبخیزداری در مجلس شورای اسلامی و اجرای دقیق آن و نیز توجه به طرح آمایش سرزمین در کل کشور باشد. طبق اظهارنظر کارشناسان، با استفاده صحیح و اصولی از سرزمین متناسب با کاربری‌های موردنیاز تعیین‌شده و شناسایی اراضی مستعد کشاورزی می‌توان از تغییر کاربری اراضی کشاورزی جلوگیری به‌عمل آورد؛ زیرا با این کار دیگر اعمال نظر کارشناسی برای تعیین درجه کیفی اراضی کشاورزی برداشته می‌شود و سلیقه‌ای رفتار نمی‌شود.