حجت‌الاسلام رئیسی، رئیس‌جمهور کشورمان به دعوت همتای ترکمنستانی، قربانقلی بردی‌محمداف به منظور شرکت در اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی (اکو) به عشق‌آباد سفر می‌کند. این سفر در حالی انجام می‌شود که روابط تهران و عشق‌آباد طی سال‌های اخیر و به ویژه در دوره دولت‌های یازدهم و دوازدهم به ریاست جمهوری حجت‌الاسلام روحانی فراز و نشیب‌هایی را تجربه کرده است.
تاریخ نوستالژیک آغاز روابط
ایران و ترکمنستان از ابتدای دهه 1990 و استقلال جمهوری‌های شوروی سابق در آسیای مرکزی روابط گرم و حسنه‌ای را آغاز کردند. ایران یکی از نخستین کشورهایی بود که استقلال همسایه شمالی را به رسمیت شناخت و روابط دیپلماتیک خود را با این کشور آغاز کرد. تهران و عشق‌آباد همچنین به زودی شماری از پروژه‌های مشترک راهبردی منطقه‌ای را در دستور کار قرار دادند. افتتاح خط ریلی سرخس به عنوان یک مسیر استراتژیک برای دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی به آب‌های جنوب ایران، مهم‌ترین پروژه‌ای بود که در همان دهه 1990 پیرامون آن توافق صورت گرفت و سریعا افتتاح شد.
تهران و عشق‌آباد همچنین به زودی تعاملات در حوزه انرژی را نیز با توافق و افتتاح نخستین خط لوله انتقال گاز پساشوروی در آسیای مرکزی آغاز کردند. ایران در این دوره توانست با واردات گاز از ترکمنستان بخشی از نیازهای مناطق شمالی را تامین کرده و ترکمنستان نیز که نیازمند درآمدهای مستقل و قابل توجه بود به واسطه این درآمدها فرایند توسعه را آغاز کرد. ایران همچنین در بحران مواد غذایی دهه 1990 نیز باز به یاری ترکمنستان شتافت و همین امر نیز شدیدا مورد توجه صفرمراد نیازوف، رئیس جمهور وقت ترکمنستان قرار گرفت.
اقداماتی نظیر نامگذاری روستای نریمان در ترکمنستان به نام «هاشمی رفسنجانی» به واسطه همین روابط حسنه و روابط گرم دو کشور همسایه صورت گرفت. در ادامه نیز حتی در سال‌های 2006 به بعد، در دوره ریاست جمهوری قربانقلی بردی‌محمداف نیز این روابط حسنه تداوم یافت. در سال 88 دومین خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به ایران افتتاح شد و علاوه بر توافقنامه‌های ترانزیتی دیگر، خط ریلی ایران- ترکمنستان- قزاقستان نیز با توافق سه کشور در سال 92 به بهره‌برداری رسید.
فریز شدن روابط در پرتو اختلاف نظرها
سال‌های 88 تا 92 دوره اوج روابط تجاری و سیاسی ایران و ترکمنستان محسوب می‌شود. در این دوره تجارت دو کشور از مرز یک میلیارد دلار نیز فراتر رفته و مناسبات سیاسی نیز در چارچوب‌های گوناگون توسعه یافت. تنها چالش جدی میان تهران و عشق‌آباد در این سال‌ها مساله قطع گاز از سوی ترکمنستان و نیز پرداخت بدهی‌های ایران بود. با روی کار آمدن دولت یازدهم و دوازدهم اما این چالش‌ها در سایه برخی کم‌تدبیری‌ها و عدم توجه به موقع و کافی به مسائل همسایگان، تعمیق یافت.
دولت که در این دوره بخش عمده توان خود را متمرکز بر توافق هسته‌ای و برجام کرده بود و همین امر نیز باعث غفلت نسبی از همسایگان، از جمله ترکمنستان شد. حتی بعد از برجام نیز که انتظار می‌رفت مناسبات تجاری ایران و این کشورها در سایه تعلیق برخی تحریم‌ها گسترش یابد، باز هم خروج ترامپ و بدعهدی آمریکا مجددا توان و توجه دیپلماسی را به سمت غرب و آمریکا متمایل نمود. این رویکرد در کنار نگاه‌های خاص و بعضا غیرسازنده نتایج اسف‌باری را بر جای گذاشت.
در وهله نخست این کم‌تدبیری واکنش ترکمنستان در قطع گاز را در بر داشت که شرایط سختی برای ایران و حتی ترکمنستان (با توجه به قطع صادرات گاز ترکمنستان به روسیه) به وجود آورد. پس از آن نیز عدم تدبیر مناسب در حل و فصل اختلافات با کشور همسایه و ارجاع پرونده اختلافات به دادگاه‌های بین‌المللی شرایط را بسیار دشوارتر نمود.
نخستین برایند سیاسی از این روندها از سال 1394 به بعد، آن بود که رئیس‌جمهور ترکمنستان طی 6 سال اخیر سفری به تهران نداشته است. در حوزه مبادلات تجاری و اقتصادی نیز کاهش مبادلات از بیش از یک میلیارد دلار به کمتر از 200 میلیون دلار به خوبی بیانگر اثرگذاری این عامل می‌باشد. مشکلات ترانزیتی و برخی حواشی دیگر نیز به طور محسوسی متاثر از این فضای کلی در روابط بوده است.
عزم راسخ دولت سیزدهم برای احیاء روابط
اگرچه دولت‌های یازدهم و دوازدهم شرایط بسیار دشواری را در سیاست داخلی و خارجی برای دولت سیزدهم به میراث گذاشت، اما به نظر می‌رسد دولت حجت‌الاسلام رئیسی عزمی راسخ برای حل و فصل این چالش‌ها و بازگشت مسیر سیاست خارجی کشور به ریل اصلی خود دارد. یکی از اولین تماس‌های تلفنی حجت‌الاسلام رئیسی پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری در تاریخ 29 تیر 1400 با قربانقلی بردی‌محمداف، رئیس‌جمهور ترکمنستان انجام گرفت. در این دیدار ایشان بر اهمیت گسترش روابط با همسایگان تاکید کرد.
پس از آن با انجام اولین سفر خارجی رئیس‌جمهور منتخب کشورمان به شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان به منظور شرکت در نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، در حاشیه این اجلاس ایشان اولین دیدار رسمی با قربانقلی بردی‌محمداف، رئیس‌جمهور ترکمنستان را نیز در تاریخ 26 شهریور برگزار کرد. رئیس‌جمهور ترکمنستان در این دیدار بر لزوم فعال‌سازی کمیسیون‌های مشترک و تقویت همکاری‌ها در حوزه ترانزیت و اقتصاد تاکید کرد.
اکنون نیز در آذرماه حجت‌الاسلام رئیسی مجددا در یک سفر رسمی به ترکمنستان، تعاملات دیگری را با این جمهوری در همسایگی کشور رقم خواهد زد. انتظار می‌رود در این سفر ضمن شرکت در نشست سازمان همکاری اقتصادی (اکو)، توافقات دوجانبه‌ای به ویژه در حوزه‌های اقتصادی نظیر مبادلات تجاری، بیمه، گمرکات، ترانزیت و ... به دست آید. این توافقات در کنار دیالوگ‌های سیاسی پیاپی و القاء حس اعتماد متقابل در فاصله‌ای کوتاه می‌تواند زمینه‌ساز جبران خسارات هشت سال گذشته و باز کردن فرصت‌هایی جدید برای آینده روابط دو کشور باشد.
0 دیدگاه